Foto: Reliekbeeldje van ca. 1900 - naar middeleeuws voorbeeld - Foto Abdijmuseum Ten Duinen

De voorbije jaren hebben we met het Abdijmuseum sterk geïnvesteerd in de collectieregistratie. De collectie van ca. 100.000 stuks kan je opsplitsen in twee grote delen: de kerncollectie met archeologische vondsten en de gerichte aanwinsten met betrekking tot de Duinenabdij enerzijds, de collectie religieus erfgoed anderzijds.

De inspanningen focusten zich de voorbije jaren en vandaag nog steeds op de eerste groep. De deelcollecties religieus erfgoed zijn totaal vreemd aan het verhaal van de Cisterciënzerabdij Onze-Lieve-Vrouw Ten Duinen (de Duinenabdij) en leidden de voorbije jaren een meer sluimerend bestaan. Daar komt nu verandering in.

Kerncollectie: Archeologica en Gerichte Aanwinsten

Het Abdijmuseum heeft, geheel volgens onze missie en visie, de voorbije jaren prioriteit gegeven aan de registratie van de kerncollectie: de archeologische vondsten en de gerichte aanwinsten rond de Duinenabdij. Het is ook die collectie die we de voorbije jaren vanuit het verzamelbeleid, zoals uitgewerkt in ons collectieplan, systematisch hebben uitgebreid met gerichte aankopen of aan de hand van schenkingen. Dat belet niet dat we de voorbije jaren ook de zorg over de collectie religieus erfgoed ter harte hebben genomen.

Begin augustus is de voorbereiding van een nieuwe presentatie van de collectie religieus erfgoed gestart. Een eerste stap is de digitale registratie van de stukken om een duidelijk beeld te krijgen van de collectie en de mogelijkheden voor ontsluiting. Doel daarvan is onder meer een totaal nieuwe presentatie van de collectie, met als streefdatum eind 2026, in de Onze-Lieve-Vrouw ter Duinenkerk van Koksijde aan Zee.

Ontstaan van de collectie religieus erfgoed

Het was altijd de bedoeling van het gemeentebestuur om de collectie religieus erfgoed op een aparte locatie te presenteren. Eerst was dat de Kapel Ster-der-Zee, op 700 meter afstand van het Abdijmuseum. Al vanaf de verwerving werd gebrainstormd met een projectbureau en zijn plannen uitgewerkt die door omstandigheden niet werden uitgevoerd. Als alternatief werd de toen nog veel kleinere collectie gepresenteerd op de tweede verdieping van het Abdijmuseum.

De kern van de collectie religieus erfgoed is de private verzameling van J.P. Maldague de la Héry, een theoloog en verzamelaar die in de jaren tachtig het Brusselse atelier Biais & Van Suetendael overnam. Hij verzamelde ongeveer 40 jaar lang objecten uit de katholieke, de orthodoxe en de joodse liturgie.

In 1996 verwierf de gemeente Koksijde een deel van de verzameling van Maldague op lijfrente. In 2007 werd dat uitgebreid met de resterende stukken uit zijn verzameling. Deze deelcollectie ramen we nu op ongeveer 980 stukken.

Het is een merkwaardige collectie die aansluit bij de drie grote zilvercollecties in Vlaanderen: de collectie van het Sterckshof (nu onderdeel van Diva), de zilvercollectie in het MOU te Oudenaarde en de collectie d’Allemagne in het Kasteel van Laarne.

Collectieprofiel: Religieus Zilver in Vlaanderen

De collectie Maldague is een organisch gegroeide verzameling. De stukken komen uit heel Europa, inclusief landen uit het voormalige Oostblok en de Balkan, en variëren in de tijd van de 16de tot de 20ste eeuw.

Om de collectie te plaatsen tussen de eerder aangehaalde zilvercollecties, hadden we nood aan een duidelijk collectieprofiel. In overleg met het Sterckshof Deurne stelde het museumteam aan het gemeentebestuur voor om de collectie voortaan uit te bouwen met gerichte verwervingen rond het thema religieus zilver in Vlaanderen. Dat werd aanvaard. Vanuit dat thema werd een samenwerking aangegaan met het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur. De gemeente Koksijde heeft in dat kader stukken uit ontbonden religieuze congregaties opgenomen.

Uitbreiding van de Collectie Religieus Erfgoed

Als de gelegenheid zich aanbood, breidde de gemeente Koksijde de collectie religieus erfgoed beetje bij beetje uit in de voorgestelde richting. Een eerste maal door de aankoop in 2007 van catalogi, ontwerptekeningen, schetsen en foto’s van het Brugse zilveratelier Van Damme. In 2009 werd de collectie verrijkt met de omvangrijke deelcollectie Bourdon.

De familie Bourdon was van 1811 tot 1967 een van de belangrijkste producenten van zilverwerk in België, bekend om haar neogotisch kerkzilver en later art deco cultusobjecten. Deze verzameling werd samengesteld door wijlen professor A. Van de Walle uit Gent en werd door de gemeente verworven na bemiddeling van Antiquariaat M. Van de Wiele uit Brugge.

Een Nieuwe Presentatie

De tijdelijke presentatie van de collectie religieus erfgoed op de bovenste verdieping van het Abdijmuseum werd van meet af aan onthaald op gemengde reacties.

Bij het publiek zorgde de collectie voor verwarring, en dat ondanks de totaal verschillende vormgeving tussen de presentatie van het verhaal van de Duinenabdij en dat van de zilvercollectie. Veel bezoekers dachten duidelijk dat deze collectie van de abdij zelf was. Wat helemaal niet het geval is.

Voor veel anderen was deze collectie vreemd aan het verhaal van de Duinenabdij. Voor de subsidiërende Vlaamse overheid is de collectie al meerdere jaren een aandachtspunt waarop we attent worden gemaakt. Hoewel er ook bezoekers positief reageerden op de schitterende cultusobjecten, groeide het idee om de collectie op een nieuwe locatie te presenteren.

Naar aanleiding van een tijdelijk tentoonstellingsproject in 2013 is het grootste deel van de opstelling religieus erfgoed op de bovenverdieping weggehaald. De collectie werd veilig en wel opgeslagen in het museale depot, waar ze nog altijd wordt bewaard. Een tijdlang presenteerden we op de bovenste verdieping nog een aantal objecten in de schatkamer en drie tentoonstellingskasten. Met de opbouw van de tentoonstelling ‘Bouwen voor de eeuwigheid’ over de bouwgeschiedenis van het abdijcomplex in Koksijde, in 2019, verhuisden ook die laatste stukken naar het depot.

Herlocatie van de Collectie

De herlocatie van de collectie religieus erfgoed is bij de besprekingen over een mogelijke herbestemming van kerkgebouwen in Koksijde in een stroomversnelling beland. In 2022 stemde de kerkraad van Koksijde-Bad in met een presentatie in een vleugel van de majestueuze ‘kathedraal van het licht’ in Koksijde, de Onze-Lieve-Vrouw ter Duinenkerk van architect Jozef Lantsoght, gebouwd tussen 1956 en 1962. Het is meteen een van de grote projecten voor het museumteam tijdens de beleidsperiode 2024-2028.

Van Registratie tot Ontsluiting

Om de herlocatie goed uit te werken, is het noodzakelijk om een scherp beeld te verkrijgen van de totale collectie. Daartoe ontbraken binnen het museumteam de nodige expertise en de tijd. Daarom besliste de gemeente om een projectmedewerker religieus erfgoed aan te werven, die deze collectie binnen een bestek van maximum twee jaar volledig digitaal registreert. Dat project wordt volledig door de gemeente gedragen, en in het voorjaar werd een selectieprocedure opgestart.

Annemie Van Dyck kwam naar voor als de meest geschikte kandidaat voor deze opdracht. Ze heeft een jarenlange ervaring met dit erfgoed bij o.m. het vroegere Centrum Religieuze Kunst en Cultuur dat ondertussen is verveld tot het Parcum. Met de start van Annemie op 1 augustus 2024 is meteen een van de grote projecten uit ons beleidsplan opgestart. De registratie, digitale ontsluiting en de waardering van de stukken vormen de fundering voor de publieksgerichte presentatie.

Dit project vormt een win-win voor heel wat facetten van onze museale werking. Een stap om deze collectie op termijn opnieuw meer zichtbaar te maken, zowel digitaal als fysiek, wat op zijn beurt kan leiden tot verder onderzoek, bruikleenverkeer en tentoonstellingen voor een breed publiek. Daarvoor rollen we vanuit het Abdijmuseum nu de grote lijnen uit. Wie dat verhaal verder zal opvolgen, wordt verder uitgewerkt in overleg met het gemeentebestuur.