Vijf maanden na de officiële voorstelling van ‘Ten Duinen@1490’ stelden we op 14 mei de VR-ervaring voor op de Museums And Internet (MAI)-Tagung in het Duitse Potsdam.

Dit congres van het LVR-Fachbereich Regionale Kulturarbeit uit Keulen, in samenwerking met wisselende partners, brengt jaarlijks erfgoedinstellingen uit het Duitse taalgebied samen rond het thema nieuwe digitale toepassingen.

Ook daar werd ons project positief onthaald. De ervaring sluit aan bij de opgetogen feedback van de voorbije maanden in het gastenboek en op de whiteboards van het Abdijmuseum. Hebben we een manier gevonden  om het complexe en veelzijdige onderzoek op onze collectie te ontsluiten voor een breed publiek? Wat zijn de hoekstenen van onze benadering?

Storytelling

Het uitgangspunt stond van bij de start vast: de techniek, hoe innovatief ook, staat ten dienste van het verhaal. De impact van storytelling op een breed publiek is binnen het museum bekend. De historische film ‘Ten Duinen’ (2003) van Stijn Coninx blijft een van onze troeven. De film en de vele verwijzingen, verwerkt in de verhaallijn, dragen vandaag nog altijd bij tot een beter begrip van het dagelijkse leven binnen een abdij en helpen bezoekers een beeld te vormen van hoe de abdij er ongeveer heeft uitgezien.

Op technisch vlak is er ondertussen veel veranderd. Dat geldt ook voor de kennis en het inzicht in de geschiedenis van de abdij, haar bewoners, het patrimonium en de omvangrijke archeologische collectie. Die zijn de voorbije jaren sterk toegenomen en het globale beeld is meer genuanceerd dankzij de inspanningen voor registratie en multidisciplinair onderzoek. Dit vergde en vergt nog altijd veel tijd en energie. De fragmentarische bronnen voor de vroege jaren van de abdij, de afstand in tijd en de gekleurde overlevering doorheen de eeuwen maken het niet eenvoudiger om de eeuwenoude verhalen terug samen te stellen. Juist die complexiteit zorgt voor een continu spanningsveld tussen onderzoek en de ontsluiting. Beide bij elkaar brengen is mogelijk mits een laagdrempelige, verhalende voorstelling van wat we op dit ogenblik weten.

Virtual reality

De snelle evolutie binnen de game- en pc-wereld bracht de voorbije jaren virtual reality-toepassingen in het bereik van erfgoedinstellingen. De techniek om digitaal een schijnwereld te creëren biedt ongelooflijk veel mogelijkheden voor beleving en ontsluiting. De belangrijkste troef is misschien dat je iemand middenin een gedetailleerde en accurate reconstructie van de abdij kan plaatsen. Een wereld waarin de bezoeker in de abdijgebouwen zelf op ontdekking gaat en kennis maakt met enkele abdijbewoners en hun verhalen. Die ervaring wordt in de hand gewerkt door de bezoeker de identiteit van een leerjongen uit een Brugs boekbindersatelier aan te meten. Als leerjongen kan hij doordringen tot in het hart van de abdij om een handschrift voor herstelling op te halen, steeds onder begeleiding van abt Petrus Vaillant.

De gedetailleerde beelden via de headsets en het geluid uit de koptelefoontjes versterken bij de bezoeker het gevoel dat hij of zij werkelijk in de middeleeuwse abdij staat. De monumentaliteit van de architectuur imponeert. Het overweldigende gevoel waar de VR-gebruikers het na afloop over hebben, kan best overeenstemmen met hoe bezoekers uit de late middeleeuwen de abdij ervoeren. De beelden blijven bij de VR-gebruiker zeker hangen. Meer nog! Ze helpen op de site bij de interpretatie en beleving van de lage muuropstanden. Dit is de impact van een sterke immersieve en persoonlijke beleving.

Versterken van de beleving

De persoonlijke beleving wordt versterkt door de integratie van artificiële intelligentie en de mogelijkheid om met eigen handen iets in die virtuele wereld te doen. Je kunt zaken aanwijzen of voorwerpen virtueel manipuleren.

De krachtige HTC Vive-headsets (voorzien van audio-oortjes) zijn uitgebreid met leap hand controllers. Deze hardware biedt de bezoeker de kans om door een van de kostbaarste handschriften van de Duinenabdij te bladeren, een boekslotje op te rapen en op een tafel in de abtswoning te leggen of een koek te nemen in de voorraadkamer.

Volledig nieuw binnen erfgoedtoepassingen is de integratie van artificiële intelligentie in twee scenes. Buiten op het domein en in de kerk kan de bezoeker bij het rondkijken informatie opvragen én krijgen. Belangrijk is dat de gebruiker zelf kiest  waarover en in welke volgorde hij info wenst te krijgen. De interactie en het verhalende karakter van ‘Ten Duinen@1490’ zorgen voor een intensere en meer overweldigende beleving. Daar ligt het grote verschil met de vroegere vrij statische  ‘Virtuele wandeling door het schilderij van Pieter Pourbus’ (2005).

Belangrijk naar beleving toe van de site, de verhoopte herkenning van objecten en de uiteenlopende vertrekken binnen de abdij, is dat de digitale reconstructie zo waar-achtig mogelijk is, alsook historisch en architecturaal correct. Zelfs na grondige studie bleven nog heel wat vragen open, bv. met betrekking tot het meubilair en de aankleding van de vertrekken.

De manier waarop de VR tot stand is gekomen, wilden we met onze bezoekers delen. Dit wordt meegegeven via de infoborden, in de VR-ruimte uitgewerkt in de vorm van raamstickers. Wat zo goed als zeker is (vb. vloerpatronen, zuilen,…), wordt in de VR in detail weergegeven. Bij twijfel, zoals bijvoorbeeld de interieurafwerking van de muren in de kerk, ging de voorkeur naar een neutrale voorstelling.

In de vertrekken waar de bezoeker toegang tot krijgt, zijn zoveel mogelijk objecten uit de collectie opgenomen. Deze stukken worden op de raamstickers toegelicht. De infoborden verwijzen naar het object die de bezoeker in de VR ziet, het originele stuk alsook naar de zaal in het museum waar het origineel te vinden is. Een klein symbool in de tentoonstellingskasten maakt de bezoeker erop attent dat het object in de VR te zien is.

Verwijzingen naar het abdijpatrimonium te Brugge

Doelbewust start en eindigt de VR-beleving in het Grootseminarie te Brugge, de plaats waar de Duinenabdij in de 17de eeuw een nieuwe start kende. Vandaag is dit onder meer de bewaarplaats voor de grisailles (= schilderijen in grijstinten), het archief, een aantal van de handschriften en andere kunstwerken van de Duinenabdij. Een aantal andere unieke stukken worden bewaard in de stedelijke musea, de bibliotheek van Brugge en bevinden zich ook in andere erfgoedinstellingen in binnen- en buitenland.

Historische bronnen

Voor het interieur is er geen enkele afbeelding beschikbaar die rechtstreeks aan de abdij te Koksijde gerelateerd is. Heel even leek dit met het portret van abt de Hondt (†1509) wel het geval voor de abtswoning. Deze veronderstelling werd meteen losgelaten bij het aantreffen van een gelijkaardig interieur op een portretschilderij van Margaretha van Oostenrijk, een diptiek van ca. 1501-1504, toegewezen aan dezelfde schilder (Meester van 1499). Dit sloot niet uit het beeld verder te gebruiken als model. Het is een eigentijdse voorstelling. Het  interieur en ook de voorwerpen stammen overeen met de periode die in beeld wordt gebracht.Als museum streven we naar een zo waarheidsgetrouw mogelijke voorstelling van de abdij na. Een belangrijke bron voor het uitzicht van de buitenzijde is het ‘Plan van de Duinenabdij’, een schilderij van Pieter Pourbus uit 1580 dat zich in het Brugse Groeningemuseum bevindt. Het is een uiterst gedetailleerde perspectiefvoorstelling van de abdij, dankzij de nauwkeurige opmetingen van de gebouwen en het domein door de Brugse kunstenaar/cartograaf/landmeter. Het interieur reconstrueren is een heel stuk moeilijker.

Door het ontbreken van beeldmateriaal, was de documentatie uit de verschillende opgravingscampagnes (w.o. werfboekjes, tekeningen en foto’s) de enige beschikbare rechtstreekse bron. Voor het verder aankleden van het interieur werd teruggegrepen naar historisch beeldmateriaal en boedelbeschrijvingen van andere instellingen. Daarop waren vrij veel analoge stukken als die uit de eigen collectie te zien.

Een specifiek doelpubliek

De keuze voor een intense, immersieve beleving legt naar ontsluiting toe een aantal beperkingen op. ‘Ten Duinen@1490’ is een persoonlijke ervaring. Het aantal kiosken is beperkt tot vijf. Noodgedwongen richt het museum zich op dit ogenblik dan ook vooral op families en individuele bezoekers. Groepen kunnen de VR boeken en doen, maar dienen dan wel rekening te houden met het beperkte aantal kiosken en de daaruit volgende doorschuiftijd.

Families, die kiezen voor een all-in-formule, krijgen gratis VR-cardboard bril, speciaal voor het museum ontworpen. Deze bril kunnen ze op de site in combinatie met een krachtige smartphone gebruiken om op de abdijsite een aantal beelden uit de VR nog een keertje opnieuw te bekijken. Beelden die de kinderen, maar ook de ouders, helpen een beeld te vormen van de gebouwen en omgeving waar ze zich bevinden. De beelden kunnen via de VR-link op de museumwebsite opgehaald worden. Eenmaal opgeladen kan de bezoeker de scene vanuit alle hoeken bekijken. Eerlijkheid gebiedt ons mee te geven dat dit het best werkt bij de duurdere smartphones. Het beeld is bij de goedkopere toestellen minder stabiel.

Het was een bewuste keuze om iedereen toegang te geven tot de 360°-beelden via de websitelink. Je kunt ze bekijken bij het bezoek aan de site (ook zonder cardboardbril), maar ook thuis of bij vrienden om herinneringen op te halen. Scholen kunnen de beelden gebruiken in de lessen geschiedenis, kunstgeschiedenis of ter voorbereiding van het museumbezoek.

Extra doelpubliek: slechtzienden en blinden

Het Abdijmuseum is een van de grote all weather-locaties aan de Vlaamse Kust. Daarom wordt  de ervaring naast de drie landstalen ook in het Engels aangeboden.

Op het menu van de taalselectie staat nog een bijzondere versie voor wel een heel specifieke doelgroep: slechtzienden en blinden. Het idee hiervoor rijpte tijdens de realisatie van het project en uit de contacten tussen onze partner Alfavision en de vzw Slechtzienden en Blinden Platform Vlaanderen. Veel blinden konden ooit zien. Mits de juiste vertaling en toelichting kunnen slechtzienden en blinden zoals de andere bezoekers de ervaring op een andere manier mee beleven.

Het script werd in onderling overleg met leden van de vzw herwerkt. Extra informatie verving een deel van de interactieve toepassingen, waardoor slechtzienden en blinden de ervaring kunnen volgen en beleven. De Nederlandse klankband werd opnieuw ingesproken. Bij de voorstelling van de definitieve versie reageerden de ervaringsdeskundigen bijzonder enthousiast.

Nabeschouwing

Hebben we een manier gevonden om de museumcollectie en het veelzijdige onderzoek daarop te verzoenen met de ontsluiting naar een breed publiek? Het lijkt zo, hoewel het misschien te vroeg is om hierover te oordelen. Het is in ieder geval een manier die vandaag en voor ons werkt. De combinatie van storytelling met de snel evoluerende presentatietechnieken zoals virtual reality versterkt het verhaal en de beleving ervan. Willen we het verhaal van de Duinenabdij samen met onze bezoekers verder schrijven, dan moeten we blijven investeren in registratie van en onderzoek naar de collectie!

Het spanningsveld tussen de collectie en de ontsluiting ervan vermindert, maar blijft aanwezig! Dat spanningsveld zal er altijd zijn. Het stimuleert ons als erfgoedmedewerkers om te blijven zoeken naar de meest geschikte en toegankelijke ontsluiting, naar de vertaling van nieuwe inzichten naar ons publiek toe. Gedeelde inzichten om samen verder te bouwen aan een toekomst voor erfgoed en geschiedenis van de Duinenabdij in Koksijde.